Nowotaniec

Ważne informacje:

Szkoła:
Zespół Szkół w Nowotańcu
Samorządowe Przedszkole, Szkoła Podstawowa oraz Publiczne Gimnazjum
Nowotaniec 77
38-505 Bukowsko, woj. podkarpackie
tel. oraz fax (13) 46 64 158
strona www: nowotaniec.cba.pl

Parafia
Parafia Rzymskokatolicka pw.Św. Mikołaja w Nowotańcu
38-506 Nowotaniec, 46
tel. 13 46 64 152

KANCELARIA PARAFIALNA
czynna codziennie w dni powszednie po nabożeństwie. W Niedziele, Uroczystości i Święta kościelne Kancelaria jest nieczynna.
strona www: parafianowotaniec.mywebzz.com

HISTORIA
Nowotaniec – wieś w Polsce, w gminie Bukowsko, powiecie sanockim, województwie podkarpackim, położona nad potokiem Pielnica na Pogórzu Bukowskim. W 2005 wieś zamieszkiwało 426 osób.
Do 1914 miasteczko, następnie do 1934 miasto. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 889 z Sieniawy, przez Bukowsko do Szczawnego. Droga ta łączy się z DW982 prowadzącą przez Radoszyce na Słowację. Przez wieś przebiega również droga powiatowa nr 2212R Bukowsko-Pisarowce łącząca się z drogą krajową nr 28. Wieś graniczy od północy z Wolą Sękową, na wschodzie z Nadolanami, od strony zachodniej z Nagórzanami i Bukowskiem, na lewo od drogi powiatowej biegnie linia kolejowa z Sanoka do Rzeszowa, najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Nowosielcach.

Historia miejscowości datowana jest od 1340, gdy król Kazimierz III Wielki przyłączył Grody Czerwieńskie do Polski. Wieś początkowo niemiecka z biegiem lat uległa polonizacji.

W 1366 król Kazimierz III Wielki wydając przywilej lokacyjny pozwolił discreto Phalislao Rzoslon założyć wieś na prawie niemieckim (tzw. prawo magdeburskie) po obu stronach potoku zwanego Brzozowa. W 1444 po uzyskaniu przywileju miejskiego miejscowość uzyskało prawo urządzania 2 jarmarków w roku w wigilię Zielonych Świątek i dzień Narodzenia Najświętszej Marii Panny (8 września) oraz targ tygodniowy organizowany we wtorki.

W 1419 król nadał za zasługi szlachetnemu rycerzowi Matjaszowi Czarnemu, wieś Brzozowa zwaną także Lobetanz. Nowotaniec był własnością rodziny Balów herbu Gozdawa do połowy XVI w.

Nowotaniec to miasto od 25 lutego 1444 według przywileju króla Władysława wydanego w Orszawie nad Dunajem. W 1435 pojawiła się po raz pierwszy nazwa Nowotaniec. Kościół parafialny pw. św. Mikołaja wzmiankowany jest od 1424.

Parafię nowotaniecką założył w 1462 Jan I Bal, stolnik sanocki[19]. Od 1508 część miasta należała do Macieja Wzdowskiego, a następnie do jego syna Adama. W 1511 Maciej Wzdowski nadał miastu kolejne przywileje, a w 1520 jego syn Adam powieżył dzierżawcy swemu Pawłowi Dynowiczowi osadzenie tu nowych kmieci. W latach 1558–1713 pod wpływem prądów reformatorskich w Nowotańcu powstał kościół tzw. helwecki.

W 1613 protestanci oddali katolikom świątynię, budując nową. W 1698 odbywał się jeszcze w Nowotańcu synod kalwiński.

XVIII w. to okres upadku miejscowości. W 1624 Tatarzy zniszczyli dobra należące do całej parafii, kościół oraz kaplicę należącą do Nowotańca w Bukowsku. W 1647 Władysław IV Waza – zapewnił Nowotańcowi gospodarczą pomyślność, wydając w tym roku przywilej na skład wina węgierskiego[22]. W 1673 mienie mieszczan nowotanieckich zostaje złupione po raz pierwszy przez wojska własnego autoramentu. W tym samym roku dobra Stanów w tym sam Nowotaniec łupi ich własna siostra Krystyna Zalewska z Biecza[23]. Wskutek pożaru[24] całej parafii Sejm Wiszeński (Sądowa Wisznia) z 1714 zwolnił Nowotaniec od wszelkich podatków. W 1713 na prośbę braci Stanów, król August II Sas ustanowił w Nowotańcu cztery jarmarki roczne, a mianowicie w dzień św. Filipa i Jakuba apostołów (3 maja), w pierwszą niedzielę po św. Trójcy, w dzień Narodzenia Najświętszej Marii Panny (8 września) oraz w dzień św. Marcina (11 listopada)[25]. Mimo tego miasteczko nie wróciło już do dawnej świetności. W 1717 w wyniku utraty wpływów przez protestantów oraz porażce stronnictwa proszwedzkiego Stanowie sprzedają Nowotaniec oraz przyległe wsie katolikowi, łowczemu lwowskiemu, Józefowi Bukowskiemu[26] za kwotę 52.370 złp, który zobowiązany jest również spłacić siostrę Stanów w kwocie 9.500 złp. Przywilej targowy Nowotaniec traci w 1748 na korzyść oddalonego o 4 km Bukowska novae fundationis[27]. Po Bukowskich Nowotaniec zostaje sprzedany Gumowskim. Tu mieszkał dziedzic zamku i Nowotańca Jakub Ignacy Bronicki.

W maju 1772, od południa weszły oddziały austriackie, głównie ze słowackiego Preszowa (tzw. preszowska straż przednia) dowodzone przez gen. Esterhazy’ego.

Do 1772 (I rozbiór Polski) miasteczko należało administracyjnie do ziemi sanockiej województwa ruskiego. Od 1772 do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego. Po reformie administracyjnej w 1864, powiat sądowy Bukowsko, gmina Bukowsko, starostwo sanockie w kraju Galicja. W 1898 miasteczko liczyło 634 mieszkańców, ogółem były 103 domy. Większość poborowych służyła w sanockim 45 Galicyjskim Regimencie Piechoty Arcyksięcia Józefa Ferdynanda.

W latach 1812–1944 miejscowość była własnością szlachecką, należącą do rodziny Krzywkowicz-Poźniak herbu Przestrzał. Rodzina Stanów sprzedała miejscowość, która do 1944 r. pozostała w prywatnych rękach.

7 listopada 1918 powołano w Nowotańcu radę robotniczo–chłopską, powstałą w związku z proklamowano utworzenia tzw. Republiki Tarnobrzeskiej[28].

W 1928 miasteczko posiadało Ochotniczą Straż Pożarną, ośrodek medyczny, kasę kredytową Stefczyka, stolarnię, kuźnię, rzeźnię oraz kilka sklepów. Do września 1939 funkcjonowała 7-klasowa szkoła podstawowa. Poza działalnością zarobkową w rolnictwie oraz rzemiośle część mieszkańców znalazła zatrudnienie w Sanockiej Fabryce Wagonów, PKP, oraz zakładach gumowych Schmidta.

Miasteczko zostało zajęte przez oddziały niemieckie 10 września 1939, rano w niedzielę.

W listopadzie 1939 po przywróceniu organizacji szkół powszechnych w miejsce zlikwidowanej szkoły 7-klasowej, powstaje w Nowotańcu szkoła 6-klasowa.

W okresie do sierpnia 1944 mieściła się w Nowotańcu Placówka AK nr IV. Od lata 1944 w Nowotańcu działała również placówka BCh. Na początku sierpnia 1944 do Nowotańca dotarły pierwsze oddziały Armii Czerwonej. 12 sierpnia Niemcy rozkazali przeniesienie się cywilnej ludności do Bukowska, po czym zorganizowali obronę w miasteczku. Następnego dnia odrzucili radziecki atak aż do Jędruszkowiec i okolice górnej Pielni. Front w tym stanie ustalił się i trwał do 16 września 1944.

Początki ofensywy radzieckiej dały o sobie znać w miasteczku 14 września 1944, podczas sowieckiego lotniczego bombardowania zginęło 16 osób[29] a 16 domów zostało zburzonych. W nocy z 15 na 16 września artyleria niemiecka ze Stawisk (część Nadolan) wycofała się w kierunku Woli Sękowej, a rano w sobotę oddziały czechosłowackie[30] zajęły Nowotaniec, Nadolany i Nagórzany, do Pielni słowaccy żołnierze dotarli o godz. 9.30 rano. Ostatnie wojskowe auto niemieckie opuściło Nowotaniec o godz. 8 rano, 16 września 1944, kierując się przez rynek, a następnie polną drogą w stronę Woli Sękowej.

W październiku 1944 komenda Placówki AK w Nowotańcu po wkroczeniu Armii Czerwonej została aresztowana przez NKWD.

Koniec wojny z ukraińskim podziemiem przyniósł duże zniszczenia Nowotańca – 6 kwietnia 1946 oddziały UPA spaliły zupełnie dwie wioski, w tym Nowotaniec, z których pozostały jedynie: kościół, plebania, szkoła i trzy domy. Nowotaniec utracił prawa miejskie po 1946.

ŹRÓDŁO: wikipedia.org